I. Meteoroid Nelerdir?
II. Meteoroid Çeşitleri
III. Meteoroid Ebat Dağılımı
IV. Meteoroid Bileşimi
V. Meteoroid Yörüngeleri
VI. Meteoroid Çarpmaları
VII. Meteoroid Yağmurları
VIII. Meteoroid Emek harcamaları
IX. Dünya’ya Çarpan Göktaşları
Sıkça Sorulan Sorular
| Atmosfer | meteor |
|---|---|
| Dünya’nın atmosferi, gezegeni çevreleyen bir gaz tabakasıdır. | Meteoroid, uzayda hareket eden minik bir kaya yahut metal parçasıdır. |
| Atmosfer, Dünya’yı Güneş’ten gelen zararı olan radyasyondan korur. | Meteorlar Dünya atmosferine girebilir ve havayla sürtünmeleri sebebiyle yanabilir. |
| Atmosferde azot, oksijen ve argon benzer biçimde muhtelif gazlar bulunur. | Meteoritler demir, nikel ve silikatlar da dahil olmak suretiyle muhtelif maddeler içerebilir. |
| Atmosfer devamlı değişiyor ve bileşimi konuma ve günün saatine bakılırsa değişebiliyor. | Meteorlar devamlı olarak Dünya atmosferine giriyor ve giriş hızları senenin zamanına bağlı olarak değişebiliyor. |
II. Meteoroid Çeşitleri
Meteoroidler, bileşimlerine bakılırsa üç ana türe ayrılır:
-
Taşlı meteoroidler
-
Demir meteoroidler
-
Taş-demir meteoroidler
Taşlı meteoroidler en yaygın türdür ve olivin, piroksen ve plajiyoklaz benzer biçimde silikat minerallerinden oluşurlar. Demir meteoroidler ilk olarak demir ve nikelden oluşurken, taşlı-demir meteoroidler hem taşlı aynı zamanda demir malzemelerin bir karışımını ihtiva eder.
Meteoroidler boyutlarına bakılırsa de sınıflandırılabilir. Mikrometeoroidler 1 mm’den minik çaplıdır ve en yaygın meteoroid türüdür. Çapı 1 mm ile 10 m içinde olan meteoroidlere meteoroid, 10 m’den büyük olanlara ise asteroit denir.
III. Meteoroid Ebat Dağılımı
Meteoroidlerin ebat dağılımı bir qüç yasasıdır, doğrusu meteoroidlerin sayısı artan boyutla azalır. Bu matematiksel olarak şöyle anlatım edilebilir:
$$N(>D) = AD^{-q}$$
Burada N(>D) çap D’den büyük meteoroidlerin sayısıdır, A sabittir ve q qüç yasası endeksidir. q kıymeti çoğu zaman 3,5 civarındadır, sadece incelenen meteoroid popülasyonuna bağlı olarak değişebilir.
Meteoroid ebat dağılımının bir takım anlamı vardır. ilk olarak, meteoroidlerin büyük çoğunluğunun oldukca minik olduğu demektir. Mesela, Dünya’ya yakın uzaydaki tipik bir meteoroidin çapı yalnızca birkaç milimetredir. Bu nedenle meteor yağmurları oldukca nadirdir – yalnızca en büyük meteoroidler Dünya atmosferinden geçip yere ulaşabilir.
İkinci olarak, meteoroid ebat dağılımı, meteoroidlerden meydana gelen çarpma tehlikesinin nispeten minik olduğu demektir. Yere ulaşabilen en büyük meteoroidler yalnız birkaç metre çapındadır ve Dünya’ya yalnız birkaç yüz bin yılda bir çarparlar.
En son, meteoroid ebat dağılımı meteoroidlerin kökenini kestirmek için önemlidir. Meteoroidlerin büyük çoğunluğunun asteroit parçaları olduğu düşünülmektedir ve meteoroid ebat dağılımı asteroitlerin ebat dağılımını anlamak için kullanılabilir.
IV. Meteoroid Bileşimi
Meteoritler muhtelif malzemelerden kaynaklanır, bunlar içinde şunlar bulunur:
- Taşlar
- Metaller
- Buz
- Karbonlu madde
Bir meteoroidin bileşimi kökenine bağlıdır. Asteroit kuşağından meydana gelen meteoroidler çoğu zaman taşlardan ve metallerden kaynaklanır. Kuyrukluyıldızlardan meydana gelen meteoroidler çoğu zaman buz ve karbonlu malzemeden kaynaklanır.
Bir meteoroidin bileşimi, Dünya atmosferinden geçişiyle de etkilenebilir. Bir meteoroid Dünya atmosferine girdiğinde ısınır ve buharlaşmaya adım atar. Bu süreç, meteoroidin özgün malzemesinin bir kısmını kaybetmesine niçin olabilir.
Bir meteoroidin bileşimi, kimyasal bileşimi ve mineral içinde ne olduğunun incelenmesiyle belirlenebilir.
V. Meteoroid Yörüngeleri
Meteoritler çoğu zaman Güneş çevresinde çok eliptik yörüngelere haizdir. Bu yörüngeler oldukca eksantrikten (aphelion ve perihelion mesafeleri içinde büyük bir farkla) hemen hemen dairesele kadar değişebilir. Bir meteoroidin yörüngesinin eksantrikliği, Dünya’nın tanıdığından ne çoğunlukla geçtiğini belirler. Fazlaca eksantrik yörüngelere haiz meteoroidler Dünya’nın tanıdığından nadiren geçerken, daha dairesel yörüngelere haiz olanlar Dünya’nın tanıdığından daha sık geçer.
Bir meteoroidin yörüngesinin eğimi, Dünya’nın tanıdığından ne çoğunlukla geçtiğini de etkisinde bırakır. Dünya’nın yörüngesine bakılırsa eğimli yörüngelere haiz meteoroidler, yalnızca yörüngeleri kesiştiğinde Dünya’nın tanıdığından geçecektir. Öte taraftan, Dünya’nın yörüngesiyle eş düzlemli yörüngelere haiz meteoroidler, yörüngeleri onları Güneş’e yaklaştırdığında her seferinde Dünya’nın tanıdığından geçecektir.
Bir meteoroidin yörüngesinin yükselen düğümünün boylamı, Dünya’nın tanıdığından ne çoğunlukla geçtiğini de etkisinde bırakır. Yükselen düğümün boylamı, meteoroidin yörüngesinin yükselen düğümü ile ilkbahar ekinoksu arasındaki açıdır. İlkbahar ekinoksuna yakın yükselen düğümlere haiz meteoroidler, ilkbahar ekinoksundan uzak yükselen düğümlere haiz meteoroidlerden daha sık Dünya’nın tanıdığından geçecektir.
Bir meteoroidin yörüngesinin perihelion argümanı, Dünya’nın tanıdığından ne çoğunlukla geçtiğini de etkisinde bırakır. Perihelion argümanı, meteoroidin yörüngesinin yükselen düğümü ile meteoroidin Güneş’e en yakın olduğu nokta arasındaki açıdır. 0° yahut 180°’ye yakın perihelion argümanlarına haiz meteoroidler, 0° yahut 180°’den uzak perihelion argümanlarına haiz meteoroidlerden daha sık Dünya’nın tanıdığından geçecektir.
Bu dört mahrek elemanının (eksantriklik, eğim, yükselen düğümün boylamı ve perihelion argümanı) birleşimi, bir meteoroidin Dünya’nın tanıdığından ne çoğunlukla geçeceğini belirler. Yörüngeleri oldukca eksantrik, eğimli ve yükselen düğümün boylamı ve perihelion argümanı için büyük değerlere haiz olan meteoroidler Dünya’nın tanıdığından yalnızca nadiren geçecektir. Yörüngeleri daha dairesel, Dünya’nın yörüngesiyle eş düzlemli ve yükselen düğümün boylamı ve perihelion argümanı için minik değerlere haiz olan meteoroidler Dünya’nın tanıdığından daha sık geçecektir.
VI. Meteoroid Çarpmaları
Meteoritler Dünya atmosferine 72 km/sn’ye (45 mi/sn) varan hızlarda çarpabilir. Bir meteorit atmosfere girdiğinde, aşınmaya yahut yanmaya adım atar. Ortaya çıkan sürtünme, meteoritin ısınmasına ve parlamasına yol açar ve gökyüzünde meteor dediğimiz bir fer çizgisi oluşturur.
Bir çok meteor küçüktür ve yere gelmeden önce tamamen yanarlar. Sadece birtakım meteoroidler atmosferden geçip yere ulaşacak kadar büyüktür. Bu meteorlara meteorit denir.
Meteoritler birkaç gramdan birkaç tona kadar değişen boyutlarda olabilir. Bulunan en büyük meteorit, 60 tondan fazla ağırlığa haiz olan Hoba meteoritidir. Meteoritler demir, taş ve karbonlu araç-gereç dahil olmak suretiyle muhtelif malzemelerden oluşabilir.
Meteoritler Dünya’nın yüzeyine her an çarpabilir, sadece kutup bölgelerinde en yaygındırlar. Bunun sebebi Dünya’nın manyetik alanının bir çok meteoru gezegenin yüzeyinden uzağa saptırmasıdır. Sadece birtakım meteorlar Dünya’nın manyetik alanını delerek yüzeye çarpabilir.
Meteor çarpmaları mühim hasara yol açabilir. Dinozorların neslinin tükenmesine niçin olduğu kabul edilen Chicxulub asteroitinin çarpmasının trilyonlarca ton TNT’ye eşdeğer enerji açığa çıkardığı tahmin ediliyor.
Meteorit darbeleri insan sağlığı için de risk oluşturabilir. Büyük bir meteoritin çarpması mühim oranda toz ve döküntü üretebilir, bu da güneşi engelleyebilir ve küresel bir iklim değişikliğine niçin olabilir.
Meteoroid darbeleri milyarlarca senedir gerçekleştirilen naturel bir vakadır. Sadece büyük bir meteorit darbesi riski düşüktür. Bir sonraki büyük darbenin birkaç yüz bin sene daha gerçekleşmesi beklenmiyor.
VII. Meteoroid Yağmurları
Meteor yağmuru, Dünya’nın bir kuyrukluyıldızın yörüngesinden geçmesiyle oluşan bir olgudur. Dünya, kuyrukluyıldızın enkazından geçerken, yıkıntı alanındaki parçacıklar Dünya’nın atmosferiyle çarpışır ve yanarak gökyüzünde görünür bir fer çizgisi oluşturur.
Meteor yağmurları, onları üreten kuyrukluyıldızın ismini alır. Mesela, Leonid meteor yağmuru 55P/Tempel-Tuttle kuyrukluyıldızı tarafınca üretilir. Meteor yağmurları senenin herhangi bir zamanında meydana gelebilir, sadece bazıları öbürlerinden daha aktiftir. En etken meteor yağmurları Aralık, Nisan ve Kasım aylarında meydana gelir.
Meteor yağmurları oldukca muhtelif görsel efektler üretebilir. Birtakım meteor yağmurları saatte yalnız birkaç fer çizgisi üretirken, ötekiler saatte yüzlerce hatta binlerce fer çizgisi üretebilir. Bir meteor yağmurunun parlaklığı, yıkıntı alanındaki parçacıkların boyutuna bağlıdır. Daha büyük parçacıklar daha parlak meteorlar üretir.
Meteor yağmurları güzel ve büyüleyici bir tabiat vakasıdır. Güneş sistemi ve gezegenimizin zamanı hakkındaki informasyon edinmenin mükemmel bir yoludur.
Meteoroid Emek harcamaları
Meteoroidlerin incelenmesi nispeten yeni bir alandır ve incelemelerin bir çok son yıllarda yürütülmüştür. Ondan ilkin, gezegenleri ve yıldızları incelemekle daha oldukca ilgilenen bilim adamları tarafınca meteoroidler büyük seviyede göz ardı ediliyordu.
Meteoroidleri inceleyen ilk bilim adamlarından biri, 1794 senesinde “Dünya’ya Sık Sık Düşen Taş ve İroni Kütlelerinin Kökeni Üstüne” başlıklı bir kitap gösteren Alman fizikçi Ernst Chladni’dir. Chladni bu kitapta, meteoroidlerin, Güneş’in tanıdığından geçerken kuyrukluyıldızlardan fırlayan minik kaya parçaları bulunduğunu öne süre gelmiştir.
20. yüzyılın başlarında, kuyrukluyıldızların “pis kartopu” hipotezini geliştiren Amerikalı bir astronom olan Fred Whipple’ın çalışmalarıyla meteoroidlerin incelenmesi daha da ilerledi. Bu hipotez, kuyrukluyıldızların buz ve toz karışımından oluştuğunu ve meteoroidlerin basitçe kopmuş kuyrukluyıldız parçaları bulunduğunu öne sürüyordu.
Günümüzde meteoroidlerin incelenmesi, astronomi, yerbilim ve fizik benzer biçimde muhtelif disiplinlerden bilim insanlarını içeren oldukca disiplinli bir alandır. Meteoroidler, teleskoplar, radar ve feza aracı benzer biçimde muhtelif yöntemler kullanılarak incelenir.
Meteoroidlerin incelenmesi birçok nedenden ötürü önemlidir. Birincisi, meteoroidler kuyrukluyıldızların ve asteroitlerin kökeni ve evrimi hakkındaki informasyon sağlayabilir. İkincisi, meteoroidler feza araçları ve astronotlar için korku oluşturabilir. Üçüncüsü, meteoroidler Dünya atmosferinin zamanı hakkındaki kıymetli bilgiler sağlayabilir.
IX. Dünya’ya Çarpan Göktaşları
Meteoroidler Dünya atmosferine saniyede 70 kilometreye (saniyede 43 mil) varan hızlarda çarpabilir. Bir meteoroid Dünya atmosferine girdiğinde, aşınmaya yahut yanmaya adım atar. Ortaya çıkan sürtünme, meteoroidin parlamasına ve gökyüzünde meteor ismini verdiğimiz bir fer çizgisi üretmesine yol açar.
Bir çok meteor küçüktür ve atmosferde tamamen yanar. Sadece, daha büyük meteoroidler atmosferden geçerek Dünya yüzeyine çarpabilir. Bu etkisinde bırakır, meteoroidin boyutuna bağlı olarak mühim hasara niçin olabilir.
Dünya’ya malum en büyük darbe ortalama 66 milyon sene ilkin, bir asteroit yahut kuyruklu star çarpmasının dinozorların neslinin tükenmesine niçin olduğuna inanıldığında meydana geldi. Daha minik darbeler de Dünya zamanı süresince meydana geldi ve bugün de meydana gelmeye devam ediyor.
Bir meteoroid yahut asteroitten meydana gelen büyük bir çarpma riski nispeten düşüktür. Sadece, bu şekilde bir çarpmanın potansiyel neticeleri o denli büyüktür ki risklerin bilincinde olmak ve bu tarz şeyleri azaltmak için adımlar atmak önemlidir.
Büyük bir çarpma riskini azaltmanın bir yolu, potansiyel çarpanları kovuşturmak ve mühim bir tehdit oluşturanları belirlemektir. Riski azaltmanın bir başka yolu da, Dünya ile çarpışma rotasında olan bir asteroit yahut kuyruklu yıldızı saptırabilecek yahut yok edebilecek teknolojiler geliştirmektir.
Meteoroidlerin ve Dünya üstündeki etkilerinin incelenmesi kompleks ve sıkıntılı bir alandır. Sadece, bu nesnelerden meydana gelen riskleri anlamamıza ve kendimizi onlardan korumanın yollarını geliştirmemize destek olduğundan mühim bir alandır.
S: Meteoroid nelerdir?
A: Meteoroid, Güneş’in yörüngesinde dönen minik bir kaya yahut metal parçasıdır.
S: Meteoroidlerin değişik türleri nedir?
A: İki ana meteoroid türü vardır: asteroitler ve kuyrukluyıldızlar. Asteroitler Güneş’in yörüngesinde dönen kayalık nesnelerdir, kuyrukluyıldızlar ise buz ve tozdan kaynaklanır.
S: Meteoroidlerin ebat dağılımı nasıldır?
A: Meteoroidlerin büyük çoğunluğu oldukca küçüktür ve çapları bir milimetreden küçüktür. Meteoroidlerin yalnızca minik bir yüzdesi bir metreden daha büyük çaptadır.
0 Yorum